همه چیز در رابطه با سنگ ساختمانی

سنگ ساختمانی به روایت تاریخ 
بشر از ۱۳ هزار سال پیش به انواع سنگ ها در طبیعت به دلیل ویژگی های بارز طبیعی آنها توجه داشـتـه اسـت. امـا در ایـران عـلـیـرغـم اینکه هنر سنگ کاری از قدمت ۷ هزار ساله برخوردار است، صنعت سنگبری از پیشینه چندانی برخوردار نیست. البته آثار به جای مانده از دوره های هخامنشی ها، اشکانیان، سلوکی ها و ساسانیان حکایت از نقش و اهمیت سنگ تراشی نزد مردم ایران قبل از اسلام دارد. اما این حرفه در دوره نخستین ظهور اسلام در ایران، رونق و رواج دوره های گذشته را از دست داد و به دلیل ممنوعیت پیکرتراشی، سنگ تراشان تمامی سـعـی خـود را صرف حجّاری انواع سنگ قبر نمودند. این در حالی بود که پیکرتراشی در دیگر نقاط دنیا در حال خلق آثار ماندگاری بود که خلق اثر مجسمه داوود نبی توسط میکل آنژ، از آن جمله است.
طراحی و تولید فرآورده های سنگی متناسب با رشد شهرها و صنعت معماری در دنیا رشد یافت، اما به رغم سابقه حرفه سنگبری در ایران، شاهد توسعه این صنعت در کشورمان نبوده ایم. ایران اگرچه پس از ایتالیا، چین و هند در جایگاه چهارم تولید سنگ تزیینی در دنیا قرار دارد، ولی کشورمان کماکان نتوانسته سهم سرانه صادرات این بخش را حتی به ۱ درصد هم برساند. از سوی دیگر، سهم صادرات سنگ های تزیینی حتی به ۱ درصد صادرات غیرنفتی نیز نمی رسد. این در حالی اسـت که کمتر کشوری در جهان دارای تنوع سنگ های تزیینی ایران است.
کشورمان از نظر تعدد، تنوع و غنای ذخایر سنگ های تزیینی جایگاه ممتازی در جهان دارد و حتی برخی سنگ های کشورمان مانند انواع تراورتن ها و مرمریت های الوان، منحصر به فرد است. در حال حاضر عمده ترین ذخایر سنگ های تزیینی و نمای ایران عبارتند از معادن سنگ چینی نی ریز، معادن سنگ چینی میبد و قروه، سنگ گرانیت همـدان، تـراورتـن رنگی آذرشهر، تراورتن سفید محلات، مرمریت نجف آباد و لاشتر، معادن سنگ چینی الیگودرز و ذخایر سنگ آباده، کلاردشت، خرمدره، زنجان و گناباد که از مهم ترین سنگ های مورد مبادله در سطح جهان به شمار می آیند.

 

سنگ به موادی از پوسته زمین اطلاق می‌شود که از یک یا چند کانی که با یکدیگر پیوند یافته‌اند، درست شده‌است.

سنگ یا خاک
از نقطه نظر زمین شناسی، سنگ به موادی از پوسته زمین اطلاق می‌شود که از یک یا چند کانی که با یکدیگر پیوند یافته‌اند، درست شده‌است. در مقابل خاکتوده‌ای از ذرات با دانه‌های منفصل یا دارای پیوند سست است که بر اثر هوازدگیسنگ‌ها و به طور برجا تشکیل شده‌است.

عوامل کوه زایی
فشارهای کره مذاب درون زمین را که به پوسته جامد سطح آن وارد می‌شود را می‌توان عامل فرایند کوه زایی و خشکی زایی نامید.

 عوامل هوازدگی یا کوه سایی
هر یک از چند روندی را که باعث خرد شدن و تغییر شکل مواد سخت سطح زمین و موادی که با جو در تماس هستند، هوازدگی می‌نامند. عوامل فرسایش یا هوازدگی به دو گروه فیزیکی و شیمیایی تقسیم می‌شوند.

هوازدگی شیمیایی
محصول هیدراتاسیون، انحلال، آبکافت، اکسیداسیون و یا عکس العمل آب‌هایاسیدی با املاح تشکیل دهنده سنگ هاست.

 هوازدگی فیزیکی
این پدیده توسط عواملی چون یخبندان، تغییرات حرارت در جو و در نتیجه انبساط وانقباض، نیروی جاذبه زمین، رشد گیاهان، باد، جریان آب و عمل جانوران و مانند اینها شکل می‌گیرد و باعث خرد شدن سنگ‌ها و تغییر شکل آنها به دانه‌های ریزتر می‌شود.

 ساختمان شیمیایی سنگ‌ها
سنگ‌ها خود از قسمت‌های ساده تری به نام کانی ساخته شده‌اند. کانی‌ها موادجامد، طبیعی، معمولاً متبلور، غیرآلی، همگن و با ترکیبات شیمیایی مشخص اند. تاکنون بیش از ۳۰۰۰ کانی در طبیعت شناخته شده که تنها حدود ۲۴ کانی در سنگ‌های پوسته زمین فراوان هستند و آنها را کانی‌های سنگ ساز می‌نامند.

طبقه‌بندی شیمیایی سنگ‌ها
چون کانیهای تشکیل دهنده سنگ‌ها متنوع هستند، بسته به میزان وجود بعضی دیگر از ترکیبات شیمیایی که در آنها است سنگ‌ها را به چهار دسته تقسیم می‌کنند: کربنات‌ها، سولفات‌ها ،اکسیدها ، سیلیکات‌ها

طبقه‌بندی سنگ‌ها از نظر نحوهٔ تشکیل
سنگ‌ها از نظر نحوهٔ تشکیل به سه گروه زیر تقسیم می‌شوند: سنگ‌های رسوبی سنگ‌های آذرینسنگ‌های دگرگون شده

سنگ‌های رسوبی
بعضی از سنگ‌ها بر اثر ته نشین شدن مواد داخل آب به وجود می‌آیند. رودها مقدار زیادی مواد را با خود به دریاها و دریاچه‌ها می‌برند. این مواد به دلیل سنگینی به ته دریا می‌روند. روی هم قرار می‌گیرند و پس از سفت شدن سنگ‌هایی را به وجود می‌آورند که به آنها سنگ‌های رسوبی گفته می‌شود. سنگ‌های رسوبی لایه لایه‌اند که رنگ یا جنس هر لایه با لایه دیگر متفاوت است. سنگ‌های رسوبی در کوه‌های البرز و زاگرس به فراوانی یافت می‌شوند. ریگ، شن و سنگ‌های آهکی نمونه‌هایی از سنگ‌های رسوبی هستند.

سنگ‌های آذرین
گروه دیگری از سنگ‌ها بر اثر سرد شدن مواد بسیار داغ به وجود آمده‌اند که قبلاً در زمین بوده‌اند. دمای اعماق زمین زیاد است و بعضی سنگ‌ها را ذوب می‌کند. این سنگ‌ها در زیر یا سطح زمین دوباره سرد می‌شوند و سنگ‌هایی را به وجود می‌آورند که به آنها آذرین می‌گویند. سنگ‌های کوه‌هایی مانند دماوند و الوند از نوع آذرین است. سنگ‌های آذرین از بلورهای ریز یا درشت تشکیل شده‌اند.

سنگ‌های دگرگون شده
بعضی از سنگ‌های رسویی یا آذرین اگر مدت زیادی در اعماق زمین بمانند، بایدفشار و گرمای زیادی را تحمل کنند. این سنگ‌ها مانند آجر پخته می‌شوند و شکل قبلی خود را از دست می‌دهند و به همین دلیل به آنها سنگ‌های دگرگون شده می‌گویند. مانند سنگ مرمراستفاده سنگ‌ها و کانی‌ها در ساختمان سازی، صنایع، پزشکی و غیره به کار می‌روند.

انواع سنگ‌های ساختمانی
سنگ تراورتن موج داراین سنگ‌ها در دسته‌های گوناگون و متنوعی نام گذاری می‌شوند که بعضا ناممعدن سنگ به عنوان اسم آن استفاده می‌شود.رایج‌ترین سنگ‌های ساختمانی عبارتند از:^۶گرانیت ، ماسه سنگ‌ها ، سنگ‌های آهکی ، کوارتزیت ، سنگ‌های رسی ، تراورتن

مشخصات کلی انتخاب سنگ برای مصارف ساختمانی
سنگ‌های مورد استفاده در کارهای ساختمانی باید دارای مشخصات زیر باشند:

۱٫بافت سنگ باید ساختمانی سالم داشته باشد، یعنی بدون شیار، ترک و رگه‌های سست باشد (کرمو نباشد) .
۲٫بدون هرگونه خلل و فرج باشد .
۳٫پوسیدگی نداشته باشد .
۴٫یکدست، یکنواخت و همگن باشد .
۵٫سنگ ساختمانی نباید آب زیاد جذب کند،
الف.در آب متلاشی یا حل شود .
ب.تمام یا قسمتی از آن بیش از ۸ درصد وزن خود آب بمکد .
۶٫سنگ ساختمانی نباید آلوده به مواد طبیعی و مصنوعی باشد .
۷٫ سنگ باید شرایط فیزیکی و شیمیایی محیط را تحمل کند،
الف.در برابر باد، یخبندان، تغییرات دما و در صورت وجود جریان آب در مقابل آن و کلیه عوامل فرسایش مقاومت کند .
ب.در برابر محیط‌های شیمیایی اسیدی و قلیایی و همچنین عمل آبکافت و اکسیداسیون مقاومت کند .
۸٫مقاومت فشاری برای قطعات باربر نباید کمتر از ۱۵۰ کیلوگرم بر سانتی متر مربع باشد .
۹٫در مقابل سایش مقاوم باشد .

طبقه بندی سنگ‌های طبیعی براساس
گروه بازالت: آندزیت، بازالت، پرفیریت‌های قلیایی، دولومیت‌ها، اپیدیوریت،لامپروفیر، کوارتز-دولویت و اسپلیت
گروه فلینت: چرت، فلینت
گروه گابرو: دیوریت قلیایی، گنایس قلیایی، گابرو، هورن بلند، نوریت، پریدوتیت،پیکریت و سرپانتینت
گروه گرانیت: گنایس، گرانیت، گرانودیوریت، پگناتیت، کوارتز-دیوریت و سینیت
گروه سنگ‌های ماسه‌ای و آذرین: آرکوز، گریویک، ماسه سنگ و توف
گروه هورن فل: همه سنگ‌های ناشی از دگرگونی غیر از مرمر
گروه سنگ آهک: دولومیت، سنگ آهک و مرمر
گروه شیست‌ها: فیلیت، شیست و اسلیت
گروه پروفیری: آپلیت، داسیت، فلسیت، گرانوفیر، گراتوفیر، میکرو گرانیت،پروفیری، کوارتز-پروفیریت، ریولیت و تراشیت
گروه کوارتزیت:انیستر، ماسه سنگ‌های کوارتزیتی و کوارتزیت دوباره بلوری شده

فساد در سنگ
عامل اصلی فساد در سنگ‌ها اثر نمک‌های محلول بر آنها می‌باشد.آلودگی محیط،یخبندان و پوسیدگی در قطعات فلزی و وجود رگه‌های ضعیف و همچنین عملیات اجرایی ضعیف نیز موجب تخریب سنگ‌ها می‌شود.

اثر نمک‌های محلول
چنانچه رطوبتی که به همراه خود نمک‌های محلول دارد از سطح سنگ تبخیر شود مقداری نمک در سطح آن به صورت شوره و لایه‌ای هم در خلل و فرج سنگ باقی می‌گذارد. تداوم دور رطوبت-تبخیر موجب افزایش حجم بلورها و پوسته شدن سطح سنگ می‌گردد. لذا سنگ‌هایی که متخلخل ترند در برابر نمک‌های محلول حساس ترند.

آلودگی محیط
سنگ‌های دارای کانی کربنات کلسیم به خصوص در برابر محیط‌های اسیدی حساس هستند اکسید گوگرد در محیط مرطوب واکسیژن موجود در هوا تولیداسید سولفوریک می‌کند که بر سنگ‌های آهکی اثر می‌گذارد و تولید سولفات کلسیم می‌نماید. سنگ‌های آهکی و ماسه سنگ‌های آهکی در این مورد حساس ترند. در مورد سنگ‌های آهکی، سولفات کلسیم حاصل شده در سطح، به وسیله آبشسته می‌شوند. ولی در سطوحی که قابل شستشو نیستند، سطح به وسیلهدوده سیاه می‌شود و مبدل به پوسته‌های سخت و برآمدگی‌هایی می‌شود که گرد آهکی در اطراف آن وجود دارد. در انواع سنگ‌های آهکی منیزیم دار، ایجاد سولفات منیزیم روند فساد را تسریع می‌کند. در ماسه سنگ‌ها خلل و فرج توسط گچ (سولفات کلسیم) پر می‌شوند، پوسته‌های سخت ایجاد شده اغلب به علت تفاوت انبساط حرارتی فرو می‌ریزند. ماسه سنگ‌های سیلیسی گرچه مستقیما بر اثر تهاجم اسیدهای موجود در هوا آسیب نمی‌بینند ولی سنگ گچ تولید شده توسط سنگ آهک موجب خرابی در آنها می‌شود که به علت تبخیر حاصل از تبلور در سطح آنها به وجود می‌آید. مرمر که اساسا کربنات کلسیم است مورد هجوم اسیدهای موجود در هوا قرار می‌گیرد و سطح صیقلی آن در مرور زمان زبر می‌شود. ولی به علت بافت متراکم و چگال آن کمتر تحت تاثیر عمل تبلور قرار می‌گیرد.
اثر یخبندان
تخریب بر اثر یخبندان در قسمت‌هایی از ساختمان نظیر محل درپوش‌ها، سایه بان‌ها، کرسی بنا و کف پنجره‌ها بیشتر دیده می‌شود. عموما سنگ آهک ودولومیت بیش از ماسه سنگ در معرض تهاجم اثر یخبندان هستند. مرمر، شیت و گرانیت به علت تخلخل اندک تحت تاثیر اثر یخبندان واقع نمی‌شوند.

پوسیدگی فلزات
آب بارانی که از سطوح مس و آلیاژهای آن به سطح سنگ آهکی می‌ریزد باعث ایجاد لکه‌های سبزرنگی می‌شود. زنگ زدگی حاصل از مواد آهنی و فولادی بسیار سخت و دشوار از روی سطوح متخلخل سنگ‌ها پاک می‌شوند. بیشترین آسیب دیدگی ناشی از انبساط زنگ زدن قطعات آهنی و فولادی داخل سنگ کاری نما رخ می‌دهد. به این منظور کلیه قطعات فلزی مورد استفاده در نصب سنگ نما بایدضدزنگ باشند.

آتش
آتش به ندرت موجب تخریب کلی در کارهای سنگی شود. ولی سطح نمایگرانیت، مرمر و ماسه سنگ‌ها ممکن است در اثر آتش سیاه یا خرد شوند. سنگ‌های آهکی عموما تحت تاثیر آتش قرار نمی‌گیرند، فقط سنگ‌های با رنگ روشن به علت اکسید شدن آهن موجود در آنها برای همیشه صورتی رنگ می‌شوند.

تبلور

معمولا کانی‌ها بصورت اشکال منظم هندسی متبلور می‌شوند که به آنها بلور می‌گویند. بلور را می‌توان به عنوان جسمی که دارای ساختمان اتمی منظم است، تعریف کرد. هرگاه بلور را بطور مداوم به قطعات کوچک تقسیم کنیم‏، به جایی می‌رسیم که دیگر قابل تقسیم کردن نیست. این جز کوچک غیر قابل تقسیم ، معمولا دارای شکل هندسی منظم است که اتم‌های تشکیل دهنده بلور در رئوس ، مراکز سطوح ، وسط یال‌ها و یا مرکز آن قرار دارند و به نام واحد بلور یا سلول اولیه خوانده می‌شود. هر جسم متبلور از پهلوی هم قرار گرفتن تعداد زیادی سلول اولیه تشکیل شده است که به نام شبکه بلور نامیده می‌شود. بسته به عناصر قرینه‌ای که در سلول اولیه وجود دارد، اجسام متبلور را به ۷ سیستم شامل سیستم مکعبی ، تتراگونال ، تری گونال ، هگزا گونال ، ارتورومبیک ، مونوکلینیک و تری کلینیک تقسیم می‌کنند.